Türkiye’deki hafızalaştırma projeleriyle ilgili bir derleme olan Türkiye’de Hafızalaştırma, bu alandaki çalışmaların farklı biçim, kapsam ve işlevlerine dair bir diyalog başlatmayı hedefliyor. Sitede Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan bu yana ağır insan hakları ihlallerine uğrayan birçok grup ve bireyle ilgili hafızalaştırma örnekleri bulunuyor. Derlenilen 38 hafızalaştırma çalışması arasında hafıza yürüyüşleri, dijital çalışmalar, müze ve sergiler, anıt ve parklar, kültür varlıkları, kitap ve filmler gibi hafızalaştırma örnekleri mevcut.
Türkiye’de Hafızalaştırma web sitesi, World Policy Institute (Dünya Politika Geliştirme Enstitüsü), Fetzer Institute (Fetzer Enstitüsü) ve Hafıza Merkezi’nin işbirliğiyle 2013 yılında başladı. Proje ile ilgili ilk fikir, Hafıza Merkezi olarak hafızalaştırma ile ilgili Aralık 2011’de düzenlediğimiz atölyeye katıldıktan sonra World Policy Institute üyesi Belinda Cooper tarafından önerildi. Projenin amacı, Türkiye’de dışlayıcı, milliyetçi, tek boyutlu bir ulusal hafızanın egemen olduğu hafıza sahasının demokratikleşmesine katkı sunmak amacıyla, farklı aktörler tarafından hayata geçirilen hafızalaştırma çabalarını derlemekti. Bu ilk atölye çalışması sırasında da gündeme gelen hafızalaştırma ile ilgili çok sayıda soruyu ve hafızalaştırmanın insan hakları ve demokrasiye nasıl katkıda bulunabileceğini daha derinlemesine araştırmak amacıyla, Şubat 2013 tarihinde Mardin’de farklı politik, etnik ve dini gruplardan hafızalaştırma ile ilgilenen Türkiyeli katılımcıları bir araya getiren ikinci bir atölye düzenledik. Bu atölyelerde çeşitli siyasi girişimlerden, farklı etnik ve dini kimlikleri temsil eden ve aktif bir biçimde hafızalaştırma çalışmaları yürüten bir katılımcı grubunu bir araya geldi. Ayrıca zor ve tartışmalı tarihsel süreçlerle baş etmeye çalışan üç ülkeden, Almanya, İsrail ve Bosna’dan hafızalaştırma uzmanları davet edildi. Türkiye’de Hafızalaştırma web sitesi bu atölyenin doğal sonucu olarak ortaya çıktı.
Sitenin 2013’te başlayan ilk versiyonu, geçmişte yaşanmış ve bugün inkâr edilen, bastırılan veya yanlış yorumlanan zulümler ile ilgili Türkiye çapındaki 26 çalışmayla ilgili bilgi içeriyordu. Bu girişimlerin çoğu, daha geleneksel hafızalaştırma biçimleri olan heykeller, ibadet yerleri, parklar, anıtlar ve eski cezaevleri gibi fiziksel anmalardı.
Takip eden yıllarda, hafızalaştırma çalışmalarını yeni nesiller için daha cazip ve erişilebilir kılabilecek yeni yol ve yordamlar üzerine düşünmeye başlandı. Oyun, sanal gerçeklik gibi mecraların ağır insan hakları ile yüzleşme adına sunabileceği imkanlar üzerine paneller düzenlendi. Aynı zamanda insan hakları örgütleri ile yaratıcı disiplinler arasında ortak iş yapma pratikleri kurarak insan hakları alanının yaratıcılık ve hikâye anlatıcılığı kapasitelerini geliştirmeye çalışılıyor. Böylece 2018-2019 yıllarında hafızalaştırma alanına yönelik odağımız genişledi; hakikati anlatmak için yeni teknoloji ve yöntemlerle daha içli dışlı olundu. Bu bağlamda Türkiye’de Hafızalaştırma sitesini de güncellemeye ve siteye yeni içerikler eklemeye karar verildi. Hafıza girişimlerinin bu değişen manzarasına yönelik odağımızı öne çıkaracak şekilde 2019’da siteye 12 yeni çalışma eklemeye karar verildi. Böylece site, 38 çalışma hakkında bilgi bulunabilecek bugünkü halini aldı. Sitede 38 projeyi biçim özellikleri ve proje sahipliği açısından filtrelemek mümkün.
